Dieselgate betekende vorig jaar de val van VW-CEO Martin Winterkorn. Maar al eerder wankelde zijn troon, want achter de oerdegelijke schermen van ’s werelds een na grootste autobouwer woedt een ordinaire familiestrijd om geld en macht.
Voormalig Volkswagen-topman Ferdinand Piëch staat bekend als een ijskoude patriarch waar nooit een lachje vanaf kan, maar op 23 september jongstleden moeten zijn mondhoeken wel op zijn minst omhoog zijn gekruld. Dat was de dag dat Martin Winterkorn als CEO van Volkswagen de verantwoordelijkheid voor dieselgate nam en opstapte. Ruim dertig jaar lang was Winterkorn, ooit door Piëch weggehaald bij Bosch, Piëchs rechterhand. De beelden van beide grootindustriëlen, de hoofden bijeen gestoken overleggend, staan in de autowereld op ieders netvlies gebrand. Nog niet zo lang geleden gold Winterkorn dan ook als beoogd opvolger van Piëch als voorzitter van de raad van commissarissen. Maar al op 25 april vorig jaar vergaloppeert de tot dan toe onaantastbare Piëch zich daar zelf. Twee weken eerder had hij in een interview met het Duitse opinieblad Der Spiegel als een donderslag bij heldere hemel afstand genomen van zijn vertrouweling, met de legendarische woorden ‘Ich bin auf Distanz zu Winterkorn’, vrij vertaald dat ze uit elkaar zijn gegroeid. Een regelrechte motie van wantrouwen, waarop zijn neef en mede-commissaris Wolfgang Porsche antwoordde: “De uitspraak van de heer Dr. Piëch is zijn persoonlijke mening, die niet met de familie is afgestemd.”
Dat is een klap die de schijnbaar ongenaakbare Piëch niet had zien aankomen. Niet alleen Wolfgang Porsche, maar nog negen andere commissarissen kiezen partij voor Winterkorn. Tijdens een crisisberaad in Salzburg wordt Piëch voor het blok gezet: geen openlijke kritiek meer op Winterkorn, of eruit. Even lijkt het erop dat Piëch eieren voor zijn geld kiest, maar later lekt uit dat hij Porsche-CEO Matthias Müller op Winterkorns stoel wil schuiven. De meerderheid die hij nodig heeft in de raad van commissarissen krijgt hij niet, waarop Piëch besluit zich terug te trekken, waarbij ook zijn vrouw Ursula haar commissariaat opgeeft.
Dolk
We moeten Winterkorn nageven dat hij zich niet laat kennen. Ondanks de dolk die zijn voormalige beschermheer hem in de rug probeerde te duwen prijst hij Piëch op de eerstvolgende jaarvergadering uitvoerig: “Ik hecht er belang aan bij deze gelegenheid de heer Dr. Piëch te bedanken, uit naam van alle 600.000 medewerkers, maar ook persoonlijk. Ferdinand Piëch heeft in de afgelopen vijf decennia als geen ander een stempel gedrukt op de automobielindustrie. Als ondernemer, als ingenieur en als moedige visionair. Dit bedrijf en zijn mensen, ook ik, hebben heel veel aan de heel Dr. Piëch te danken. Dat blijft. Voor dit levenswerk hebben wij, en heb ik, groot respect.”
De poging Winterkorn te wippen is niet de eerste onverwachte uitval van Piëch naar een topman. In 2006 werd toenmalig CEO Bernd Pischetsrieder het slachtoffer van Piëchs onberekenbaarheid. Hij zat nietsvermoedend naast Piëch toen die, op de vraag of Pischetsrieders contract verlengd zou worden, zijn schouders ophaalde en veelbetekenend zweeg. Voor wie Piëch kent, zegt dat meer dan duizend woorden. In werkelijkheid was het contract toen al verlengd, maar dat weerhield Piëch er niet van Pischetsrieder te vervangen door Winterkorn. Later verklaarde hij dat Pischetsrieder de verkeerde man op die post was. Naar verluidt vond dat oordeel zijn oorsprong in het feit dat Pischetsrieder in zijn saneringsdrang kostbare lievelingsprojecten van Piëch, zoals de Phaeton, had willen schrappen.
Schavot
In 2009 is het de beurt aan Porsche-CEO Wendelin Wiedeking om het schavot te betreden. Middels een briljante truc met aandelen probeerde hij een jaar eerder Volkswagen bij Porsche in te lijven. Dat leek te lukken, maar de crisis sloeg toe, de banken wilden hun geld terug en Porsche kwam in de problemen. Alleen Volkswagen kan Porsche redden, maar de keiharde Piëch zet het levenswerk van zijn grootvader het mes op de keel. Hij zinspeelt op een mogelijk faillissement van Porsche en geeft ze precies vier weken om orde op zaken te stellen. “Het kan niet zo zijn dat Volkswagen voor de genomen risico’s van een ander bedrijf moet boeten,” stelt Piëch.
Zijn genadeloze patstelling is geworteld in een al lang spelende familievete tussen de Porsches en de Piëchs over de macht binnen de Porsche Holding. Het bestuur daarvan telt drie Porsches en twee Piëchs, en het hoofd van de Porsche-tak, Wolfgang Porsche (ook wel WoPo genoemd), trekt mede dankzij het groeiende aandeel van Porsche in VW steeds meer macht naar zich toe, waardoor rond 2008 de positie van Piëch wankelt. WoPo ziet niets in de bestuursstructuur van VW, maar om die te wijzigen, moet Porsche een 75% aandeel bemachtigen en moet het vetorecht van Niedersachsen opzij.
Hier grijpt Piëch zijn kans. Hij zoekt steun bij Christian Wulff, gouverneur van Niedersachsen en commissaris bij VW. De twee staan op slechte voet met elkaar, maar Piëchs vrouw Ursula weet de vrede te herstellen. Wulff span daarop Angela Merkel voor zijn karretje en Niedersachsen behoudt zijn vetorecht, waardoor de machtsovername van Porsche geblokkeerd is. Wiedeking en WoPo zijn woedend en niet alleen hij. De andere Piëchs willen Ferdinand afzetten als familiehoofd, maar zien daar achteraf toch maar vanaf.
Onervaren
En dan gebeurt in april 2015 dan toch het ondenkbare: de raad van commissarissen krijgt Ferdinand Piëch klein. Wanneer zijn zetel en die van zijn vrouw worden ingenomen door zijn nichtjes Julia Kuhn-Piëch (34, makelaar) en Louise Kiesling (57, modeontwerpster en zakenvrouw) gebruikt Piëch opnieuw de media om zijn onvrede te uiten. Tegen Bild zegt hij dat beide vrouwen te onervaren zijn en amper banden met de auto-industrie hebben. Dat Julia in oktober al weer het veld moest ruimen om plaats te maken voor financieel directeur Hans Dieter Pötsch, zal Piëch dan ook goed hebben gedaan. Net zoals het feit dat Matthias Müller, die Piëch in april al op Winterkorns stoel had willen zetten, nu door de raad van commissarissen tot CEO is benoemd. Ferdinand Piëch mag dan weg zijn, zijn wil echoot na.
Maar ach, hij is 79, een mooie leeftijd om het rustiger aan te doen. Bovendien is hij nog steeds grootaandeelhouder. Ondertussen wordt zijn neef Florian Piëch getipt als het toekomstige hoofd van de familie. Florian is niet alleen achterkleinzoon van Ferdinand Porsche, maar ook kleinzoon van Heinrich Nordhoff (zie kader VW AG), die na de oorlog Volkswagen groot maakte. Family business dus, maar nooit as usual.
* * *
VW AG
In 1937 werd Volkswagen opgericht voor de massaproductie van de Kever, een project dat zo groot moest worden dat er in de buurt van de fabriek zelfs een compleet nieuwe stad uit de grond werd gestampt: Wolfsburg. De Tweede Wereldoorlog gooide roet in het eten en gedurende die jaren concentreerde de nieuwe fabriek zich op kleine militaire voertuigen, de Kübelwagen en de Schwimmwagen. Daar naast werd in Wolfsburg ook de V1 gebouwd, wat voor de geallieerden reden was de fabriek zwaar te bombarderen.
Na de oorlog werd de fabriek hersteld en de productie van de Kever hervat, maar noch de Engelsen, noch de Amerikanen zagen heil in het autootje. In 1948 werd Volkswagen door de Engelsen teruggegeven aan de Duitse regering, die voormalig Opel-baas Heinz Heinrich Nordhoff aan het roer zette. Dat bleek een slimme zet, want Nordhoff geloofde wél in de Kever. Dankzij doorlopende verfijning van de techniek, hoge kwaliteitsnormen en verhoging van de efficiëntie aan de productielijn wist hij de Kever tot een wereldwijd succes te maken. Aan de groei leek geen einde te komen. In 1965 werd Auto Union ingelijfd, in 1986 kwam Seat bij de club, in 1994 gevolgd door Škoda. Net voor de millenniumwissel kocht VW Bentley, Bugatti en Lamborghini. De Zweedse vrachtwagenproducent Scania moet sinds 2008 verantwoording afleggen aan Wolfsburg en sinds 2012 zijn Ducati, MAN en Porsche eigendom van Volkswagen.
Bestuur
Volkswagen AG wordt geleid door een zevenkoppig bestuur, bestaande uit topmanagers van verschillende takken van het concern. Aan het hoofd van dit bestuur staat de CEO, tot vorig jaar Martin Winterkorn. De raad van commissarissen (of raad van toezicht) wijst de bestuursleden aan, controleert het bestuur en moet belangrijke besluiten wegen en accorderen. De raad telt twintig leden, inclusief de voorzitter, die belangrijke aandeelhouders vertegenwoordigen. Het voorzitterschap werd tot april vorig jaar bekleed door Ferdinand Piëch, sinds oktober 2015 slaat financieel directeur Hans Dieter Pötsch er de hamer.
Piëch
Ferdinand Piëch werd op 17 april 1937 in Wenen geboren als zoon van Louise en Anton Piëch. Moeder Louise was de dochter van Ferdinand Porsche, Anton Piëch was een advocaat die de zaken van Ferdinand behartigde en in 1928 met diens dochter trouwde. Ze kregen vier kinderen: Ernst, Louise, Hans-Michel en Ferdinand. Na zijn doctoraal werktuigbouwkunde begon Ferdinand zijn loopbaan bij Porsche. In 1972 stapte hij over naar Audi, waar hij net als bij Porsche manager bij de ontwikkeling was. De oer-Quattro en de vijfcilindermotoren waar Audi destijds furore mee maakte, kwamen uit Piëchs koker. In 1993 werd Piëch benoemd tot voorzitter van de raad van bestuur van Volkswagen AG. Als hoogste baas van het moederconcern werd hij meteen in het diepe gegooid. Volkswagen bevond zich in zwaar weer, maar de nieuwe topman wist het tij te keren. De merken VW en Audi werden onder hem tot grote hoogte gebracht en Piëch zat achter de acquisities van de exclusieve merken.
In 2002 moest Piëch wegens het behalen van zijn pensioengerechtigde leeftijd aftreden als voorzitter, maar door toetreding tot de toezichtraad, waar hij tot april 2015 voorzitter van was, wist hij de touwtjes in handen te houden.
Piëch geldt niet alleen als een uiterst getalenteerd manager, maar is ook een briljante technicus. Daarnaast is hij gefascineerd door de oosterse cultuur, zeilt hij graag en heeft hij twaalf kinderen bij vier verschillende vrouwen. Tegenover zijn talenten staat een opmerkelijke handicap: Piëch is dyslectisch.
Dit verhaal verscheen eerder in AutoWeek 41/2015